Klasa 5

      • Wymagania na oceny do historii dla szkoły podstawowej „Wczoraj i dziś” kl. 5

        Wymagania na oceny uwzględniają zapisy podstawy programowej z 2017 r. oraz zmiany z 2024 r.,  wynikające z uszczuplonej podstawy programowej. Szarym kolorem oznaczono treści, o których realizacji decyduje nauczyciel.

         

        * Gwiazdką oznaczono tematy dodatkowe (nieobowiązkowe) z podstawy programowej

        Temat lekcji

        Zagadnienia

        Wymagania na poszczególne oceny

        dopuszczająca

        dostateczna

        dobra

        bardzo dobra

        celująca

        Rozdział 1. Pierwsze cywilizacje

        1. Życie pierwszych ludzi

        · pochodzenie człowieka

        · różnice między koczowniczym a osiadłym trybem życia

        · życie człowieka pierwotnego

        · epoka kamienia, epoka brązu, epoka żelaza

        · początki rolnictwa i udomowienie zwierząt

        · dawne i współczesne sposoby wytapiania żelaza

        · terminy: pięściak, hodowla, koczowniczy tryb życia, osiadły tryb życia, rewolucja neolityczna, epoka kamienia, epoka brązu, epoka żelaza

        – przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: koczowniczy i osiadły tryb życia, pięściak

        – opisuje różnice między człowiekiem pierwotnym a współczesnym

        – potrafi wyjaśnić, jakie korzyści daje człowiekowi umiejętność uprawy ziemi i hodowli zwierząt

        – wyjaśnia, dlaczego narzędzia metalowe są lepsze od kamiennych

        – poprawnie posługuje się terminami: pięściak, hodowla, koczowniczy tryb życia, osiadły tryb życia, rewolucja neolityczna, epoka kamienia, epoka brązu, epoka żelaza

        – przedstawia, skąd wywodzą się praludzie

        – opisuje życie ludzi pierwotnych

        – charakteryzuje epoki kamienia, brązu i żelaza

        – wyjaśnia znaczenie nabycia umiejętności wskrzeszania ognia przez człowieka

         

        – porównuje koczowniczy tryb życia z osiadłym

        – wyjaśnia, na czym polegała rewolucja neolityczna

        – przedstawia dawne i współczesne sposoby wytapiania żelaza

        – wskazuje umiejętności, których nabycie umożliwiło ludziom przejście na osiadły tryb życia

        – wyjaśnia skutki rewolucji neolitycznej

        – wskazuje szlaki, którymi ludność zasiedliła różne kontynenty

         

        – wyjaśnia pojęcie ewolucji

        – charakteryzuje kierunki ewolucji człowieka

        – porównuje poziom cywilizacyjny ludzi w różnych epokach

        2. Miasta- państwa

        Mezopotamii

        · Mezopotamia jako kolebka cywilizacji

        · znaczenie wielkich rzek dla rozwoju najstarszych cywilizacji

        · osiągnięcia cywilizacyjne mieszkańców Mezopotamii

        · powstanie pierwszych państw

        · zajęcia różnych grup społecznych

        · Kodeks Hammurabiego

        · terminy: cywilizacja, Mezopotamia, Bliski Wschód, Babilonia, Sumerowie, kanał nawadniający, kodeks, pismo klinowe, zikkurat, podatki

        – przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: cywilizacja, kanał nawadniający, kodeks

        – wyjaśnia, jaką funkcję mogą pełnić rzeki w życiu człowieka

        – wskazuje na mapie: obszar Mezopotamii

        – wyjaśnia zasadę oko za oko, ząb za ząb

         

        – poprawnie posługuje się terminami: cywilizacja, Mezopotamia, Bliski Wschód, Babilonia, Sumerowie, kanał nawadniający, kodeks, pismo klinowe, zikkurat, podatki

        – samodzielnie wskazuje na mapie: obszar Mezopotamii, Tygrys, Eufrat, Ur, Babilon

        – wymienia najważniejsze osiągnięcia cywilizacyjne ludów starożytnej Mezopotamii

         

        – opisuje rolę wielkich rzek w rozwoju rolnictwa, handlu i komunikacji

        – charakteryzuje i podaje przykłady państw-miast z terenu Mezopotamii

        – wyjaśnia znaczenie kodyfikacji prawa w życiu społecznym

         

        – objaśnia różnicę między prawem zwyczajowym a skodyfikowanym

        – tłumaczy, w jaki sposób powstawały pierwsze państwa

         

         

        – przedstawia kraje leżące obecnie na obszarze dawnej Mezopotamii

        – wymienia współczesne przedmioty, których powstanie było możliwe dzięki osiągnięciom ludów Mezopotamii

         

        3. W Egipcie

        faraonów

        · Egipt jako przykład starożytnej cywilizacji

        · Egipt darem Nilu

        · osiągnięcia cywilizacji egipskiej

        · struktura społeczna

        · wierzenia Egipcjan jako przykład religii politeistycznej

        · terminy: faraon, politeizm, piramidy, hieroglify, mumifikacja, sarkofag

        – przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: piramida, faraon

        – wskazuje na mapie: Egipt oraz Nil

        – opisuje wygląd piramid

        – porównuje wygląd hieroglifów i pisma współczesnego

        – poprawnie posługuje się terminami: faraon, politeizm, piramidy, hieroglify, mumifikacja, sarkofag

        – wymienia najważniejsze osiągnięcia cywilizacji egipskiej

        – opisuje zakres władzy faraona

        – wyjaśnia rolę Nilu w rozwoju cywilizacji egipskiej

        – przedstawia strukturę społeczną Egiptu

        – podaje przykłady bogów i charakteryzuje wierzenia Egipcjan

         

        – wyjaśnia powiązania między wierzeniami Egipcjan a ich osiągnięciami w dziedzinie budownictwa i medycyny

        – opisuje, w jaki sposób wznoszono piramidy

         

        – opisuje etapy pochówku faraonów

        – charakteryzuje najbardziej znane przykłady sztuki egipskiej (Sfinks, Dolina Królów, grobowiec Tutenchamona, popiersie Neferetiti), piramidy w Gizie, świątynia Abu Simbel

        4. W starożytnym Izraelu

        · judaizm jako przykład religii monoteistycznej

        · biblijne dzieje Izraelitów

        · Dekalog i Tora

        · postaci biblijne: Abraham, Mojżesz, Dawid, Salomon

        · terminy: judaizm, Tora, Jahwe, Dekalog, Mesjasz, synagoga, Mesjasz, Ziemia Obiecana, Arka Przymierza, monoteizm, plemię, Palestyna, prorok, Świątynia Jerozolimska

        – przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: Tora, Żydzi, Dekalog

        – wyjaśnia, o czym opowiada Biblia

        – wymienia najważniejsze postaci biblijne związane z dziejami Żydów

         

        – poprawnie posługuje się terminami: judaizm, Tora, Jahwe, Dekalog, Mesjasz, synagoga, Mesjasz, Ziemia Obiecana, Arka Przymierza, monoteizm, plemię, Palestyna, prorok, Świątynia Jerozolimska

        – wskazuje na mapie: Palestynę, Jerozolimę

        – wyjaśnia różnicę pomiędzy politeizmem a monoteizmem

         

         

        – opisuje główne etapy historii Izraelitów

        – charakteryzuje judaizm

        – porównuje wierzenia Egiptu oraz Izraela

         

         

        – charakteryzuje dokonania najważniejszych przywódców religijnych i politycznych Izraela (Abraham, Mojżesz, Dawid, Salomon)

        – wskazuje na podobieństwa i różnice pomiędzy judaizmem a chrześcijaństwem

         

        – wyjaśnia terminy: synagoga, rabin

        – podaje przykład synagogi we współczesnej Polsce

        5. Cywilizacje Indii i Chin

        · osiągnięcia cywilizacyjne Dalekiego Wschodu

        · system kastowy w Indiach

        · cywilizacja Doliny Indusu

        · terminy: Daleki Wschód, Ariowie, kasta, hinduizm, Wielki Mur Chiński, Jedwabny Szlak

        – przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: Daleki Wschód, Wielki Mur Chiński

        – wskazuje na mapie: Indie, Chiny

        – przy pomocy nauczyciele wyjaśnia, dlaczego jedwab i porcelana były towarami poszukiwanymi na Zachodzie

        – poprawnie posługuje się terminami: Daleki Wschód, Ariowie, kasta, hinduizm, Wielki Mur Chiński, Jedwabny Szlak

        – wymienia osiągnięcia cywilizacji doliny Indusu

        – wymienia osiągnięcia cywilizacji chińskiej

        – wyjaśnia, kiedy narodziło się cesarstwo chińskie

        – opisuje system kastowy w Indiach

        – charakteryzuje wierzenia hinduistyczne

         

        – charakteryzuje rolę Jedwabnego Szlaku w kontaktach między Wschodem a Zachodem

        – przedstawia terakotową armię

        jako zabytek kultury chińskiej

        – wymienia i wskazuje na mapie: rzeki: Indus, Huang He, Jangcy

        – charakteryzuje buddyzm

        – opowiada o filozofii Konfucjusza

         

        6. Od hieroglifów do alfabetu

        · powstanie pisma i jego znaczenie dla rozwoju cywilizacji

        · pismo a prehistoria i historia

        · terminy: papirus, tabliczki gliniane, pismo obrazkowe, pismo klinowe, Fenicjanie, pismo alfabetyczne, alfabet łaciński

        – przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: pismo obrazkowe, hieroglify, alfabet, pismo alfabetyczne

        – wyjaśnia, do czego służy pismo

        – charakteryzuje polskie pismo jako przykład pisma alfabetycznego

         

        – poprawnie posługuje się terminami: papirus, tabliczki gliniane, pismo obrazkowe, pismo klinowe, Fenicjanie, pismo alfabetyczne, alfabet łaciński

        – wyjaśnia, w jaki sposób umiejętność pisania wpłynęła na dalsze osiągnięcia człowieka

        – porównuje pismo obrazkowe i alfabetyczne

        – wyjaśnia związek między wynalezieniem pisma a historią i prehistorią

        – omawia przyczyny wynalezienia pisma

        – wskazuje różne przykłady sposobów porozumiewania się między ludźmi i przekazywania doświadczeń

        – przyporządkowuje różne rodzaje pisma do cywilizacji, które je stworzyły

        – wymienia przykłady materiałów pisarskich stosowanych w przeszłości

         

        – wyjaśnia, w jaki sposób pismo obrazkowe przekształciło się w klinowe

        – przedstawia genezę współczesnego pisma polskiego

        – wyjaśnia, jakie były trudności z odczytywaniem pisma obrazkowego

        – podaje przykłady narodów, które posługują się pismem sięgającym tradycją do pisma greckiego oraz do łaciny

        – opowiada o przykładach alternatywnych języków umownych (alfabet Morse’a, język migowy)

         

        * Tajemnice sprzed wieków – Jak odczytano pismo Egipcjan?

        · wyprawa Napoleona do Egiptu

        · hieroglify – litery czy słowa?

        · postaci: Jean F. Champollion

        · terminy: Kamień z Rosetty

        – przy pomocy nauczyciela wyjaśnia, dlaczego po wielu stuleciach ludzie nie potrafili odczytać hieroglifów

        – wyjaśnia, na czym polegały trudności w odczytaniu hieroglifów

        – charakteryzuje i przedstawia znaczenie Kamienia z Rosetty

        – wyjaśnia, jak udało się odczytać hieroglify

        – przedstawia postać oraz dokonania Jeana F. Champolliona

        – wyjaśnia, jaki był wpływ wyprawy Napoleona do Egiptu oraz odczytania hieroglifów na pojawienie się egiptologii

        Rozdział 2. Starożytna Grecja

        1. Demokratyczne Ateny

        · warunki naturalne Grecji

        · życie w greckiej polis

        · cechy charakterystyczne demokracji ateńskiej

        · Perykles – najwybitniejszy przywódca demokratycznych Aten

        · terminy: Hellada, Hellenowie, polis, demokracja, zgromadzenie ludowe, akropol, agora

        · postaci historyczne: Perykles

        – przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: demokracja, zgromadzenie ludowe

        – przy pomocy nauczyciela opisuje wygląd greckiego polis i życie w nim na przykładzie Aten

        – poprawnie posługuje się terminami: Hellada, Hellenowie, polis, demokracja, zgromadzenie ludowe, akropol, agora

        – wskazuje na mapie: Grecję, Ateny

        – wyjaśnia znaczenie terminu demokracja i charakteryzuje demokrację ateńską

         

        – wyjaśnia wpływ warunków naturalnych Grecji na zajęcia ludności oraz sytuację polityczną (podział na polis)

        – wyjaśnia, kim był Perykles

        – opisuje, kto posiadał prawa polityczne w Atenach

        – wskazuje podobieństwa i różnice między demokracją ateńską a współczesną demokracją parlamentarną

         

        – wyjaśnia, w jaki sposób kultura grecka rozprzestrzeniła się w basenie Morza Śródziemnego

         

        2. Sparta i wojny z Persami

        · powstanie i rozwój imperium perskiego

        · wojny grecko-perskie

        · terminy: Persowie, danina, sojusz, hoplita, falanga

        · wydarzenia: bitwa pod Maratonem, bitwa pod Termopilami, bitwa pod Salaminą

        · postaci historyczne: Dariusz, Kserkses, Leonidas

        – przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: danina, sojusz

         

        – poprawnie posługuje się terminami: danina, sojusz, hoplita, falanga

        – wskazuje na mapie: Spartę, Persję

        – wyjaśnia, kim byli Dariusz, Kserkses i Leonidas

        – wyjaśnia przyczyny i opisuje przebieg wojen grecko-perskich

        – wskazuje na mapie: Maraton, Termopile, Salaminę

        – zaznacza na osi czasu daty: 490 r. p.n.e., 480 r. p.n.e.

        – opisuje, w jaki sposób walczyli starożytni Grecy

        – wyjaśnia genezę biegów maratońskich

         

        – opisuje przebieg bitwy pod Termopilami i ocenia postać króla Leonidasa

         

        3. Bogowie i mity

        · wierzenia starożytnych Greków

        · mity greckie

        · najważniejsi greccy bogowie: Zeus, Hera, Posejdon, Afrodyta, Atena, Hades, Hefajstos, Ares, Apollo, Hermes

        · Homer i jego dzieła – Iliada i Odyseja

        · terminy: Olimp, mity, heros, Partenon, Herakles, Achilles, Odyseusz, wojna trojańska, koń trojański

        · postać historyczna: Homer

        – przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: mity, heros

        – przy pomocy nauczyciela charakteryzuje najważniejszych bogów greckich

        – poprawnie posługuje się terminami: Olimp, mity, heros, Partenon, Herakles, Achilles, Odyseusz, koń trojański

        – przedstawia wierzenia starożytnych Greków

        – wskazuje na mapie: górę Olimp, Troję

        – wyjaśnia, kim był Homer

         

        – charakteryzuje najważniejszych bogów greckich: opisuje ich atrybuty i dziedziny życia, którym patronowali

        – omawia różne mity greckie

        – przedstawia treść Iliady i Odysei

        – wyjaśnia współczesne rozumienie wyrażenia: koń trojański

        – opisuje wybrane miejsca kultu starożytnych Greków

        – omawia znaczenie wyroczni w życiu starożytnych Greków

        – wyjaśnia nawiązujące do mitologii związki frazeologiczne (frazeologizmy mitologiczne): objęcia Morfeusza, stajnia Augiasza, syzyfowa praca, męki Tantala, nić Ariadny

        – opisuje archeologiczne poszukiwania mitycznej Troi

         

        4. Kultura starożytnej Grecji

        · wspólne elementy w kulturze greckich polis

        · najważniejsze dokonania sztuki greckiej

        · narodziny teatru greckiego

        · znaczenie filozofii w starożytnej Grecji i najwybitniejsi filozofowie

        · grecka matematyka i medycyna

        · rola sportu w życiu starożytnych Greków

        · terminy: Wielkie Dionizje, amfiteatr, tragedia, komedia, filozofia, igrzyska, olimpiada, Olimpia, stadion, pięciobój olimpijski

        · postaci historyczne: Fidiasz, Myron, Ajschylos, Sofokles, Eurypides, Arystofanes, Sokrates, Platon, Arystoteles, Hipokrates, Pitagoras, Tales z Miletu

        – przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: amfiteatr, igrzyska, olimpiada, stadion

        – opisuje rolę sportu w codziennym życiu

        – przy pomocy nauczyciela opisuje, jak narodził się teatr grecki i jakie było jego znaczenie dla Hellenów

         

        – poprawnie posługuje się terminami: Wielkie Dionizje, amfiteatr, tragedia, komedia, filozofia, igrzyska, olimpiada, Olimpia, stadion, pięciobój olimpijski

        – wskazuje różne dziedziny kultury i sztuki rozwijane w starożytnej Grecji

        – opisuje charakter antycznych igrzysk sportowych

         

        – opisuje charakter i cele antycznego teatru

        – przedstawia dokonania nauki greckiej

        – objaśnia, czym jest filozofia, i przedstawia jej najwybitniejszych przedstawicieli

        – wyjaśnia, kim byli: Fidiasz, Myron, Sofokles, Pitagoras, Tales z Miletu, Sokrates, Platon, Arystoteles

        – zaznacza na osi czasu datę: 776 r. p.n.e.

         

        – przedstawia współczesną tradycję igrzysk olimpijskich

        – porównuje igrzyska antyczne ze współczesnymi

         

        – charakteryzuje rolę kultury w życiu społecznym

        – przybliża postać i dokonania Archimedesa

        – podaje przykłady wpływu dokonań starożytnych Greków na współczesną kulturę i naukę

        *5. Imperium Aleksandra Wielkiego

        · podboje Aleksandra Wielkiego

        · wojna z Persją (bitwy nad rzeczką Granik, pod Issos i pod Gaugamelą)

        · wyprawa Aleksandra do Indii

        · kulturowe skutki podbojów Aleksandra Wielkiego

        · terminy: imperium, falanga macedońska, węzeł gordyjski, hellenizacja, kultura hellenistyczna

        · postaci historyczne: Filip II, Aleksander Macedoński (Wielki)

        – przy pomocy nauczyciela posługuje się terminem: imperium

        – uzasadnia, dlaczego Aleksandra nazwano „Wielkim”

        – określa, na jakim obszarze toczyły się opisywane wydarzenia

         

        – poprawnie posługuje się terminami: imperium, węzeł gordyjski, hellenizacja

        – wskazuje na mapie: Macedonię, Persję, Indie i Aleksandrię w Egipcie

        – opisuje przebieg kampanii perskiej Aleksandra Macedońskiego

        – opisuje dokonania Filipa II i Aleksandra Macedońskiego (Wielkiego)

        – wyjaśnia charakter kultury hellenistycznej

        – przedstawia skutki podbojów Aleksandra

        – zaznacza na osi czasu daty: 333 r. p.n.e., 331 r. p.n.e.

        – posługuje się terminami: falanga macedońska, kultura hellenistyczna

         

        – omawia znaczenie Biblioteki Aleksandryjskiej

        – charakteryzuje sposób walki wojsk Aleksandra Macedońskiego

         

         

        – przedstawia siedem cudów świata

        – wymienia państwa, które leżą dziś na terenach podbitych przez Aleksandra Wielkiego

         

        * Tajemnice sprzed wieków – Jak wyglądała latarnia morska na Faros?

        · siedem cudów świata

        · konstrukcja latarni morskiej na Faros

        – wyjaśnia, dlaczego w przeszłości ludzie mieli problem ze wznoszeniem wysokich budowli

        – przedstawia, w jaki sposób działała latarnia w starożytności

        – opisuje losy latarni na Faros

        – charakteryzuje siedem cudów świata

        – omawia inny wybrany obiekt z listy siedmiu cudów świata starożytnego

        Rozdział III. Starożytny Rzym

        1. Ustrój starożytnego Rzymu

        · legendarne początki państwa rzymskiego

        · zasady ustrojowe republiki rzymskiej

        · społeczeństwo starożytnego Rzymu

        · dokonania Gajusza Juliusza Cezara

        · upadek republiki

        · powstanie cesarstwa rzymskiego

        · terminy: Italia, monarchia, republika, senat, patrycjusze, plebejusze, konsulowie, pretorzy, kwestorzy, trybun ludowy, dyktator, cesarz

        · postaci legendarne i historyczne: Romulus i Remus, Gajusz Juliusz Cezar, Oktawian August

        – przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: dyktator, cesarz

        – wskazuje na mapie: Rzym

        – przy pomocy nauczyciela wyjaśnia, dlaczego symbolem Rzymu została wilczyca

         

        – poprawnie posługuje się terminami: Italia, monarchia, republika, senat, patrycjusze, plebejusze, konsulowie, pretorzy, kwestorzy, trybun ludowy, dyktator, cesarz

        – przedstawia legendarne początki Rzymu

        – wskazuje na mapie: Półwysep Apeniński

        – omawia dokonania Gajusza Juliusza Cezara i Oktawiana Augusta

        – charakteryzuje ustrój republiki rzymskiej i jej główne organy władzy

        – przedstawia kompetencje najważniejszych urzędów republikańskich

        – opisuje konflikt społeczny między patrycjuszami a plebejuszami

        – zaznacza na osi czasu daty: 753 r. p.n.e., 44 r. p.n.e.

        – omawia przyczyny oraz okoliczności upadku republiki rzymskiej

        – porównuje ustroje demokracji ateńskiej i republiki rzymskiej

         

        – wyjaśnia różnice w rozumieniu terminu republika przez Rzymian i współcześnie

        – przedstawia funkcje pełnione przez senat w ustroju współczesnej Polski

         

        2. Imperium Rzymskie

        · podboje rzymskie

        · Imperium Rzymskie i jego prowincje

        · organizacja armii rzymskiej

        · podział cesarstwa

        · upadek cesarstwa zachodniorzymskiego

        · terminy: Kartagina, prowincja, limes, legiony, legioniści, Imperium Rzymskie, pax Romana, romanizacja, barbarzyńcy, Germanie, Konstantynopol, Hunowie, wielka wędrówka ludów

        – przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: prowincja, legiony, plemiona barbarzyńskie, wielka wędrówka ludów

        – przedstawia wygląd i uzbrojenie rzymskiego legionisty

         

         

        – poprawnie posługuje się terminami: prowincja, legiony, romanizacja, plemiona barbarzyńskie, Germanie, Hunowie, wielka wędrówka ludów

        – wymienia główne prowincje Imperium Rzymskiego

        – wskazuje na mapie: Kartaginę, granice Imperium Rzymskiego w II w. n.e., Konstantynopol

        – omawia etapy powstawania Imperium Rzymskiego

        – opisuje przyczyny podziału cesarstwa na wschodnie i zachodnie

        – opisuje okoliczności upadku cesarstwa zachodniego

        – zaznacza na osi czasu daty: 395 r. n.e., 476 r. n.e.

        – zna postać cesarza Konstantyna Wielkiego

         

        – wymienia korzyści oraz zagrożenia funkcjonowania państwa o rozległym terytorium

        – wyjaśnia wpływ kultury rzymskiej na podbite ludy

        – przedstawia postać Hannibala i wojny punickie

        – pokazuje przykłady romanizacji we współczesnej Europie

        – przybliża postaci wodzów barbarzyńskich Attyli oraz Odoakera

        3. Życie w Wiecznym Mieście

        · Rzym jako stolica imperium i Wieczne Miasto

        · życie codzienne i rozrywki w Rzymie

        · podział społeczeństwa rzymskiego

        · wierzenia religijne Rzymian i najważniejsze bóstwa

        · terminy: bazylika, Forum Romanum, termy, amfiteatr, gladiatorzy, patrycjusze, plebs, niewolnicy, westalki

        – przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: amfiteatr, gladiatorzy, niewolnicy

        – przy pomocy nauczyciela przedstawia warunki życia oraz rozrywki dawnych mieszkańców Rzymu

        – omawia wierzenia Rzymian i wpływ, jaki wywarła na nie religia Greków

         

        – poprawnie posługuje się terminami: bazylika, Forum Romanum, termy, amfiteatr, gladiatorzy, patrycjusze, plebs, niewolnicy, westalki

        – wymienia najważniejsze bóstwa czczone przez Rzymian i określa, jakimi dziedzinami życia się opiekowały

        – charakteryzuje różne grupy społeczeństwa rzymskiego

        – wyjaśnia, dlaczego Rzym był nazywany Wiecznym Miastem

        – opisuje, jakie funkcje pełniło Forum Romanum

        – wymienia greckie odpowiedniki najważniejszych rzymskich bóstw

         

        – wyjaśnia, dlaczego cesarze rzymscy starali się kierować zawołaniem ludu: chleba i igrzysk!

        – przedstawia pozostałości Pompejów i Herkulanum jako źródła wiedzy o życiu codziennym w starożytności

         

        4. Dokonania starożytnych Rzymian

        · Rzymianie jako wielcy budowniczowie

        · kultura i sztuka starożytnego Rzymu jako kontynuacja dokonań antycznych Greków

        · prawo rzymskie i jego znaczenie dla funkcjonowania państwa

        · najważniejsze budowle w starożytnym Rzymie

        · terminy: kopuła, akwedukt, łuk triumfalny, Circus Maximus, Koloseum, Panteon, kodeks, Prawo XII tablic, Kodeks Justyniana

        · postaci historyczne: Wergiliusz, Horacy

        – przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: łuk triumfalny, Circus Maximus, Koloseum, kodeks

         

        – poprawnie posługuje się terminami: kopuła, akwedukt, łuk triumfalny, Circus Maximus, Koloseum, Panteon, kodeks, Prawo XII tablic, Kodeks Justyniana

        – wyjaśnia powiedzenie: Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu

         

        – uzasadnia i ocenia twierdzenie, że Rzymianie potrafili czerpać z dorobku kulturowego podbitych ludów

        – omawia najwybitniejsze dzieła sztuki i architektury rzymskiej

        – wyjaśnia rolę praw i przepisów w funkcjonowaniu państwa na przykładzie Rzymu

        – omawia dokonania Wergiliusza i Horacego

         

        – wyjaśnia, dlaczego dobra sieć drogowa jest ważna dla funkcjonowania każdego państwa

         

        – opisuje wpływ prawa rzymskiego na współczesne prawo europejskie

        – ocenia, które z dokonań Rzymian uważa za najwybitniejsze, i uzasadnia swoją odpowiedź

         

        5. Początki chrześcijaństwa

        · Jezus z Nazaretu jako twórca nowej religii monoteistycznej

        · przyczyny prześladowania chrześcijan w starożytnym Rzymie

        · rola świętych Pawła i Piotra w rozwoju chrześcijaństwa

        · Edykt mediolański i zakończenie prześladowań chrześcijan w cesarstwie

        · terminy: Mesjasz, chrześcijaństwo, apostołowie, biskupi, papież, Biblia − Stary i Nowy Testament, Edykt mediolański

        · postaci historyczne: Jezus z Nazaretu, święty Piotr, święty Paweł z Tarsu, Konstantyn Wielki

        – przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: apostołowie, Jezus z Nazaretu, biskupi, papież, Biblia − Stary i Nowy Testament

         

        – poprawnie posługuje się terminami: Mesjasz, chrześcijaństwo, apostołowie, biskupi, papież, Biblia − Stary i Nowy Testament, Edykt mediolański

        – charakteryzuje działalność apostołów po ukrzyżowaniu Jezusa

        – wskazuje na mapie: Palestynę, Jerozolimę, Mediolan

        – omawia nauki Jezusa z Nazaretu oraz dokonania świętego Piotra, świętego Pawła z Tarsu i Konstantyna Wielkiego

         

        – wyjaśnia, czym różni się chrześcijaństwo od judaizmu

        – wyjaśnia, dlaczego władze rzymskie odnosiły się wrogo do chrześcijaństwa

        – wyjaśnia znaczenie Edyktu mediolańskiego dla rozwoju chrześcijaństwa

        – zaznacza na osi czasu daty: 33 r. n.e., 313 r. n.e.

         

        – opisuje najstarsze symbole chrześcijańskie

        – wyjaśnia związki między judaizmem a chrześcijaństwem

         

        – przedstawia dzieje wybranego świętego (na przykład swojego patrona)

        * Tajemnice sprzed wieków – Bursztynowy szlak

        · rola szlaków handlowych w starożytności

        · bursztyn i jego znaczenie dla starożytnych Rzymian

        · kontakty handlowe Rzymian z wybrzeżem Bałtyku

        – wskazuje na mapie: przebieg bursztynowego szlaku (Pruszcz Gdański, Kalisz, Brama Morawska)

        – wyjaśnia, czym jest bursztyn i do czego się go stosuje

        – wyjaśnia, dlaczego bursztyn był ceniony przez Rzymian

         

        – wyjaśnia rolę szlaków handlowych

         

        – podaje argumenty za twierdzeniem i przeciw niemu, że miasto Kalisz istniało w starożytności

        – opisuje, jakie ludy żyły na ziemiach polskich w okresie funkcjonowania bursztynowego szlaku

         

        Rozdział IV. Początki średniowiecza

        l. Bizancjum w czasach świetności

         

        · cesarstwo bizantyjskie pod panowaniem Justyniana I Wielkiego

        · dokonania Justyniana I Wielkiego

        · Konstantynopol jako Nowy Rzym

        · tradycja grecka w Bizancjum

        · osiągnięcia naukowe Bizantyjczyków

        · upadek Konstantynopola, jego przyczyny i skutki

        · terminy: Bizancjum, Hagia Sofia, ikona, freski, mozaika

        · postaci historyczne: Justynian I Wielki

        – przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: ikona, freski, mozaika

         

        – poprawnie posługuje się terminami: Bizancjum, Hagia Sofia, ikona, freski, mozaika

        – wskazuje na mapie: Konstantynopol, granice cesarstwa bizantyjskiego w czasach Justyniana I Wielkiego

        – tłumaczy, dlaczego Konstantynopol zaczęto określać Nowym Rzymem

        – wyjaśnia znaczenie wyrażenia bizantyjski przepych

         

        – wskazuje, jaką rolę w periodyzacji dziejów odegrał upadek cesarstwa zachodniorzymskiego oraz wschodniorzymskiego

        – charakteryzuje styl bizantyjski w sztuce

        – podaje przyczyny i skutki upadku cesarstwa bizantyjskiego

        – zaznacza na osi czasu datę upadku Konstantynopola – 1453 r.

        – zna postać Justyniana I Wielkiego

        – omawia dokonania Justyniana I Wielkiego

        – wyjaśnia, w jaki sposób położenie geograficzne wpłynęło na bogactwo Konstantynopola

        – uzasadnia twierdzenie, że Bizancjum połączyło w nauce tradycję zachodniorzymską i grecką

        – wyjaśnia, jakie znaczenie dla państwa ma kodyfikacja praw

         

        – wyjaśnia, jaki wpływ na chrześcijaństwo miał podział Rzymu na część zachodnią i wschodnią

        – opisuje, jakie zmiany w bazylice Hagia Sofia zostały dokonane przez muzułmanów

        2. Arabowie i początki islamu

         

        · pochodzenie Arabów

        · działalność Mahometa i narodziny islamu

        · religia muzułmańska i jej zasady

        · dżihad i podboje Arabów

        · kultura i nauka arabska

        · terminy: oaza, Czarny Kamień, Mekka, Medyna, islam, Allach, Koran, meczet, minaret, mihrab, minbar, dżihad, kalifowie, cyfry arabskie, stal damasceńska, arabeski

        · postaci historyczne: Mahomet

        – przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: oaza, islam, Allach, Koran, meczet

        – przy pomocy nauczyciela wskazuje podstawowe różnice między chrześcijaństwem a islamem

         

        – poprawnie posługuje się terminami: oaza, Czarny Kamień, Mekka, Medyna, islam, Allach, Koran, meczet, minaret, mihrab, minbar, dżihad, kalifowie, cyfry arabskie, stal damasceńska, arabeski

        – omawia najważniejsze zasady wiary muzułmanów

        – wskazuje na mapie: Półwysep Arabski, Mekkę, Medynę oraz imperium arabskie w okresie świetności

        – przedstawia postać i działalność Mahometa

        – omawia osiągnięcia Arabów w dziedzinie kultury i nauki w średniowieczu

        – charakteryzuje i ocenia stosunek Arabów do ludów podbitych w średniowieczu

        – zaznacza na osi czasu datę: 622 r.

         

        – wskazuje na podobieństwa i różnice pomiędzy chrześcijaństwem a islamem

        – podaje przykłady wpływu kultury, nauki i języka arabskiego na Europejczyków

        – wyjaśnia, jak zmieniało się nastawienie części muzułmanów do innych kultur w średniowieczu i współcześnie

        – ocenia potrzebę tolerancji religijnej

        – wskazuje na podobieństwa i różnice w sposobie postrzegania dziejów i odmierzania czasu między chrześcijaństwem a islamem

        3. Nowe państwa w Europie

         

        · powstanie państwa Franków

        · cesarstwo Karola Wielkiego

        · rozwój kultury i nauki w państwie Karola Wielkiego

        · traktat w Verdun i jego skutki – nowe państwa w Europie

        · Rzesza Niemiecka

        · terminy: Frankowie, dynastia, majordom, Karolingowie, układ w Verdun, cesarstwo, margrabia, marchia, możnowładca, Rzesza Niemiecka

        · postaci historyczne: Chlodwig, Karol Młot, Pepin Mały, Karol Wielki, Otton I

        – przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: dynastia, cesarstwo, możnowładca

        – przy pomocy nauczyciela wyjaśnia, dlaczego Karol otrzymał przydomek „Wielki”

         

         

         

         

         

        – poprawnie posługuje się terminami: Frankowie, dynastia, majordom, Karolingowie, układ w Verdun, cesarstwo, margrabia, marchia, możnowładca, Rzesza Niemiecka

        – wyjaśnia, w jaki sposób władzę w państwie Franków przejęła dynastia Karolingów

        – charakteryzuje rozwój kultury i nauki w czasach Karola Wielkiego

        – przedstawia postanowienia traktatu w Verdun oraz jego skutki

        – zaznacza na osi czasu daty: 800 r., 843 r., 962 r.

        – omawia dokonania: Chlodwiga, Karola Młota, Pepina Małego, Karola Wielkiego i Ottona I

         

        – wyjaśnia, w jaki sposób doszło do utworzenia Rzeszy Niemieckiej

        – tłumaczy, dlaczego Karol Wielki jest jednym z patronów zjednoczonej Europy

        – wyjaśnia skąd pochodzi polskie słowo „król”

        4. Konflikt papiestwa z cesarstwem

         

        · wielka schizma wschodnia i jej skutki

        · spór o inwestyturę między cesarzem a papieżem w XI w.

        · Canossa jako miejsce pokuty cesarza Henryka IV

        · konkordat wormacki i jego postanowienia

        · terminy: dogmaty, schizma, patriarcha, prawosławie, ekskomunika, inwestytura, synod, konkordat

        · postaci historyczne: papież Grzegorz VII, cesarz Henryk IV

        – przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: prawosławie, ekskomunika

        – poprawnie posługuje się terminami: dogmaty, schizma, patriarcha, prawosławie, ekskomunika, inwestytura, synod, konkordat

        – wyjaśnia konsekwencje ekskomuniki cesarza i opisuje ukorzenie się cesarza Henryka IV w Canossie

        – przedstawia postaci: papieża Grzegorza VI, cesarza Henryka IV

         

        – wyjaśnia przyczyny i skutki wielkiej schizmy wschodniej

        – wyjaśnia, czym są religie, a czym wyznania religijne

        – przedstawia przebieg sporu pomiędzy cesarzem a papieżem w XI w.

        – przedstawia postanowienia konkordatu w Wormacji

        – zaznacza na osi czasu daty: 1054 r., 1077 r., 1122 r.

         

        – wyjaśnia, na czym polegał spór o inwestyturę

        – omawia przykładowe różnice pomiędzy Kościołem katolickim a prawosławnym

         

         

        – przedstawia okoliczności utworzenia Państwa Kościelnego

         

        5. Wyprawy krzyżowe

        · powstanie zakonu Krzyżaków

         

         

        – przedstawia zakon Krzyżaków

         

         

        * Tajemnice sprzed wieków – Skarb templariuszy

        · zakon templariuszy i jego funkcje po zakończeniu krucjat

        · wzrost znaczenia i bogactwa templariuszy

        · przyczyny kasacji zakonu

        · polskie posiadłości templariuszy

        – wyjaśnia, do jakich celów został powołany zakon templariuszy

        – przedstawia genezę bogactwa templariuszy

        – opisuje mit skarbu templariuszy

         

        – przedstawia dzieje templariuszy po upadku Królestwa Jerozolimskiego

        – opisuje losy ostatniego mistrza zakonu Jakuba de Molay

         

        – przedstawia legendę o św. Graalu

         

        – wskazuje posiadłości zakonu na obszarze dzisiejszej Polski

         

        Rozdział V. Społeczeństwo średniowiecza

        l. System feudalny

         

        · podział na seniorów i wasali

        · społeczna drabina feudalna

        · podział społeczeństwa średniowiecznego na stany

        · terminy: feudalizm, senior, wasal, lenno, hołd lenny, stan, przywilej, suzeren, duchowieństwo, chłopi, szlachta, mieszczaństwo

        – przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: senior, wasal, hołd lenny, przywilej

        – przy pomocy nauczyciela wyjaśnia, na czym polegała drabina feudalna

        – poprawnie posługuje się terminami: feudalizm, senior, wasal, lenno, hołd lenny, stan, przywilej, suzeren, duchowieństwo, chłopi, szlachta, mieszczaństwo

        – przedstawia, jak wyglądał hołd lenny

        – wymienia i charakteryzuje poszczególne stany w społeczeństwie średniowiecznym

        – omawia różnice pomiędzy społeczeństwem stanowym a współczesnym

        – opisuje zależność między seniorem a wasalem

         

        – wyjaśnia, które stany były uprzywilejowane

         

        – wyjaśnia, kim byli w Europie Zachodniej hrabiowie i baronowie

        2. Epoka rycerzy

         

        · ideał rycerza i jego obowiązki

        · od pazia do rycerza

        · życie codzienne rycerzy

        · elementy wyposażenia średniowiecznego rycerza

        · kultura rycerska

        · elementy wyposażenia średniowiecznego rycerza

        · terminy: rycerz, kodeks honorowy, paź, giermek, pasowanie, herb, kopia, ostrogi

        – przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: rycerz, herb, kopia, ostrogi

        – opisuje uzbrojenie rycerzy

        – poprawnie posługuje się terminami: rycerz, kodeks honorowy, paź, giermek, pasowanie, herb, kopia, ostrogi

        – charakteryzuje ideał rycerza średniowiecznego

        – wyjaśnia, kto mógł zostać rycerzem

        – opisuje uzbrojenie rycerskie

         

        – opisuje życie codzienne rycerstwa

        – przedstawia poszczególne etapy wychowania rycerskiego

        – opisuje ceremonię pasowania na rycerza

        – przedstawia historię najsłynniejszego polskiego rycerza Zawiszy Czarnego z Garbowa

        – przedstawia literackie ideały rycerskie: hrabiego Rolanda, króla Artura i rycerzy Okrągłego Stołu

        * Tajemnice sprzed wieków – Dlaczego rycerze brali udział w turniejach?

        · rola turniejów rycerskich

        · przebieg turniejów

        · konsekwencje zwycięstwa i porażki w turnieju

        · obyczajowość turniejowa

        – przy pomocy nauczyciela omawia, z jakimi konsekwencjami wiązała się porażka w turnieju

        – przedstawia, w jaki sposób byli nagradzani zwycięzcy turniejów

        – wyjaśnia, dlaczego rycerze byli skłonni uczestniczyć w turniejach

        – opisuje przebieg turniejów rycerskich

        – wyjaśnia, dlaczego współczesna młodzież organizuje się w bractwa rycerskie i kultywuje tradycję rycerską; podaje przykład takiego bractwa

        3. Średniowieczne miasto i wieś

         

        · powstanie osad rzemieślniczych i kupieckich

        · lokacje miast i wsi

        · samorząd miejski i jego organy

        · społeczeństwo miejskie

        · organa samorządu wiejskiego

        · wygląd średniowiecznego miasta

        · zajęcia ludności wiejskiej

        · terminy: gród, osada targowa, lokacja, zasadźca, kupcy, rzemieślnicy, rynek, targi, wójt, burmistrz, rada miejska, ława miejska, ratusz, cech, sołtys, ława wiejska, trójpolówka, pług, radło, brona

        – przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: kupcy, rzemieślnicy, rynek, targi, ratusz, pług, radło, brona

        – porównuje życie codzienne mieszkańców średniowiecznych miast i wsi

        – poprawnie posługuje się terminami: gród, osada targowa, lokacja, zasadźca, kupcy, rzemieślnicy, rynek, targi, wójt, burmistrz, rada miejska, ława miejska, ratusz, cech, sołtys, ława wiejska, trójpolówka, pług, radło, brona

        – opisuje, gdzie i w jaki sposób tworzyły się miasta

        – charakteryzuje główne zajęcia mieszkańców miast

        – opisuje życie i obowiązki ludności wiejskiej

        – wyjaśnia, na czym polegały lokacje miast i wsi

        – przedstawia organy samorządu miejskiego

        – charakteryzuje różne grupy społeczne mieszczan

        – wyjaśnia, na czym polegała trójpolówka

         

        – opisuje wybrany średniowieczny zabytek mieszczański w Polsce

        – znajduje i przedstawia informacje o założeniu własnej miejscowości

        – przedstawia historie i okoliczności założenia najstarszych miast w regionie

         

        4. Kościół w średniowieczu

         

        · duchowni w średniowieczu, ich przywileje i obowiązki

        · religijność doby średniowiecza

        · średniowieczne zakony: benedyktyni, cystersi, franciszkanie, dominikanie

        · życie w średniowiecznym klasztorze

        · średniowieczne szkolnictwo

        · terminy: zakon, klasztor, opat, reguła zakonna, benedyktyni, cystersi, skryptoria, kopiści, franciszkanie, dominikanie, asceza, benedyktyńska praca, uniwersytet

        · postać historyczna: święty Franciszek z Asyżu

        – przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: zakon, klasztor, uniwersytet

        – przy pomocy nauczyciela omawia życie w średniowiecznym klasztorze i jego organizację

        – wyjaśnia, czym zajmowali się kopiści

         

        – poprawnie posługuje się terminami: zakon, klasztor, opat, reguła zakonna, benedyktyni, cystersi, skryptoria, kopiści, franciszkanie, dominikanie, asceza, benedyktyńska praca, uniwersytet

        – charakteryzuje stan duchowny w średniowieczu

        – opisuje różne role, jakie odgrywali duchowni w społeczeństwie średniowiecznym

         

        – przedstawia najważniejsze zakony średniowieczne

        – wyjaśnia określenie benedyktyńska praca

        – charakteryzuje średniowieczne szkolnictwo

        – porównuje szkolnictwo średniowieczne i współczesne

        – przedstawia dokonania świętego Franciszka z Asyżu

         

        – porównuje zakony kontemplacyjne i zakony żebracze

        – wyjaśnia, jaką funkcję w klasztorze spełniają: refektarz, wirydarz, dormitorium i kapitularz

         

        – znajduje i przedstawia informacje o najstarszych polskich kronikarzach: Gallu Anonimie i Wincentym Kadłubku

        – opisuje jeden z klasztorów działających w Polsce, wyjaśnia, jakiego zgromadzenia jest siedzibą, i przedstawia w skrócie dzieje tego zgromadzenia

         

        5. Sztuka średniowiecza

         

        · rola sztuki w średniowieczu

        · znaczenie biblii pauperum

        · styl romański i jego cechy

        · styl gotycki i jego charakterystyczne elementy

        · rzeźba i malarstwo średniowieczne

        · pismo i miniatury w rękopisach

        · zabytki średniowieczne w Polsce

        · terminy: biblia pauperum, styl romański, styl gotycki, katedra, portal, sklepienie, witraże, łuki oporowe, apsyda, rozeta, przypory, miniatura, inicjał

        – przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: katedra, witraże, miniatura

        – przy pomocy nauczyciela omawia zabytki sztuki średniowiecznej w Polsce

        – wymienia różne dziedziny sztuki średniowiecznej

        – poprawnie posługuje się terminami: biblia pauperum, katedra, styl romański, styl gotycki, portal, sklepienie, witraże, łuki oporowe, apsyda, rozeta, przypory, miniatura, inicjał

         – wyjaśnia, czym była i jakie zadania spełniała biblia pauperum

        – charakteryzuje styl romański

        – omawia cechy stylu gotyckiego

        – porównuje styl gotycki i romański

        – przedstawia przykłady rzeźby i malarstwa średniowiecznego

         

         

        – znajduje i przedstawia informacje o średniowiecznych świątyniach w swoim regionie oraz elementach ich wystroju

        Rozdział VI. Polska pierwszych Piastów

        l. Zanim powstała Polska

         

        · najstarsze osadnictwo na ziemiach polskich w świetle wykopalisk archeologicznych

        · gród w Biskupinie

        · Słowianie w Europie i ich kultura

        · wierzenia dawnych Słowian

        · pierwsze państwa słowiańskie

        · plemiona słowiańskie na ziemiach polskich

        · terminy: kurhan, kamienne kręgi, Biskupin, wielka wędrówka ludów, Słowianie, Swaróg, Perun, Świętowit, plemię, Państwo Wielkomorawskie, Wiślanie, Polanie

        · postaci historyczne: święty Cyryl i święty Metody

        – przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: wielka wędrówka ludów, plemię

        – przy pomocy nauczyciela opisuje wygląd osady w Biskupinie

         

        – poprawnie posługuje się terminami: kurhan, kamienne kręgi, Biskupin, wielka wędrówka ludów, Słowianie, Swaróg, Perun, Świętowit, plemię, Państwo Wielkomorawskie, Wiślanie, Polanie

        – przedstawia okoliczności pojawienia się Słowian na ziemiach polskich

        – charakteryzuje wierzenia Słowian

        – wskazuje na mapie: rozmieszczenie plemion słowiańskich na ziemiach polskich

        – przedstawia najstarsze państwa słowiańskie

        – wymienia państwa słowiańskie, które przyjęły chrześcijaństwo w obrządku łacińskim, oraz te, które przyjęły je w obrządku greckim

        – wyjaśnia rolę, jaką w rozwoju państw słowiańskich odegrali święci Cyryl i Metody

        – podaje przykłady tradycji pogańskich

        zachowanych do czasów współczesnych

        – wyjaśnia, w jaki sposób powstał alfabet słowiański

        – wymienia pozostałości  bytowania ludów przedsłowiańskich na ziemiach polskich

        – przedstawia współczesne konsekwencje wynikające dla krajów słowiańskich z przyjęcia chrześcijaństwa w obrządku greckim lub łacińskim

        2. Mieszko I i początki Polski

         

        · rozwój państwa Polan

        · dynastia Piastów

        · panowanie Mieszka I

        · małżeństwo Mieszka z Dobrawą

        · chrzest Polski i jego skutki

        · konflikt z margrabią Hodonem i bitwa pod Cedynią

        · terminy: książę, dynastia, Piastowie, biskupstwo, dyplomacja, poganin, Dagome iudex

        · postaci historyczne: Mieszko I, Dobrawa

         

        – przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: książę, dynastia

        – przy pomocy nauczyciela wyjaśnia, skąd pochodzi nazwa „Polska”

        – poprawnie posługuje się terminami: książę, dynastia, Piastowie, biskupstwo, dyplomacja, poganin, Dagome iudex

        – wyjaśnia, dlaczego w przeciwieństwie do legendarnych przodków Mieszko I jest uznawany za pierwszego historycznego władcę Polski

        – opisuje zasługi Mieszka I i Dobrawy

        – zaznacza na osi czasu daty: 966 r., 972 r.

        – wskazuje na mapie: Gniezno, Poznań, Wielkopolskę, granice państwa Mieszka I

        – przedstawia okoliczności przyjęcia chrztu przez Mieszka I

        – wyjaśnia skutki chrztu Mieszka I

        – opisuje stosunki Mieszka I z sąsiadami

         

        – uzasadnia twierdzenie, że przyjęcie chrztu przez Mieszka I należało do najważniejszych wydarzeń w dziejach Polski

        – omawia dokument Dagome iudex i jego wartość jako źródła historycznego

        – przedstawia bilans korzyści, jakie mogło przynieść Mieszkowi I przyjęcie chrztu lub pozostanie przy wierzeniach pogańskich

        3. Polska Bolesława Chrobrego

         

        · misja biskupa Wojciecha i jej skutki

        · zjazd gnieźnieński i jego konsekwencje

        · powstanie niezależnej organizacji na ziemiach polskich

        · stosunki Bolesława Chrobrego z sąsiadami

        · koronacja Bolesława Chrobrego na króla Polski i jej znaczenie

        · terminy: relikwie, zjazd gnieźnieński, arcybiskupstwo, Milsko, Łużyce, Grody Czerwieńskie, koronacja

        · postaci historyczne: Bolesław Chrobry, biskup Wojciech, cesarz Otton III

        – przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: arcybiskupstwo, koronacja

        – przy pomocy nauczyciela wyjaśnia znaczenie koronacji Bolesława Chrobrego

        – poprawnie posługuje się terminami: relikwie, zjazd gnieźnieński, arcybiskupstwo, Milsko, Łużyce, Grody Czerwieńskie, koronacja

        – opisuje misję świętego Wojciecha do pogańskich Prusów

        – wskazuje na mapie: granice państwa Bolesława Chrobrego na początku jego panowania oraz ziemie przez niego podbite

        – omawia rolę, jaką w dziejach Polski odegrali: Bolesław Chrobry, biskup Wojciech, cesarz Otton III

        – zaznacza na osi czasu daty: 1000 r., 1025 r.

        – przedstawia przebieg i znaczenie zjazdu w Gnieźnie

        – opisuje wojny prowadzone przez Chrobrego z sąsiadami

         

        – wyjaśnia znaczenie utworzenia niezależnego Kościoła w państwie polskim

        – opisuje Drzwi Gnieźnieńskie jako przykład źródła ikonograficznego z najstarszych dziejów Polski

         

        – wskazuje pozytywne i negatywne skutki polityki prowadzonej przez Bolesława Chrobrego

        4. Kryzys i odbudowa

        państwa polskiego

        · kryzys państwa polskiego po śmierci Bolesława Chrobrego

        · panowanie Mieszka II

        · reformy Kazimierza Odnowiciela

        · Kraków stolicą państwa

        · polityka zagraniczna Bolesława Śmiałego

        · koronacja Bolesława Śmiałego

        · konflikt króla z biskupem Stanisławem i jego skutki

        · terminy: insygnia królewskie

        · postaci historyczne: Mieszko II, Kazimierz Odnowiciel, Bolesław Śmiały, biskup Stanisław

        – przy pomocy nauczyciela posługuje się terminem: insygnia królewskie

        – przy pomocy nauczyciela wyjaśnia, dlaczego księcia Kazimierza nazwano „Odnowicielem”

         

        – poprawnie posługuje się terminem: insygnia królewskie

        – wyjaśnia, dlaczego księcia Kazimierza nazwano „Odnowicielem”

        – wskazuje na mapie: ziemie polskie pod panowaniem Kazimierza Odnowiciela

        – omawia działalność: Mieszka II, Bezpryma, Kazimierza Odnowiciela, Bolesława Śmiałego i biskupa Stanisława

        – zaznacza na osi czasu datę: 1076 r.

        – opisuje sytuację państwa polskiego po śmierci Bolesława Chrobrego

        – ocenia postawę Bezpryma

        – przedstawia skutki kryzysu państwa polskiego

        – charakteryzuje rządy Bolesława Śmiałego

         

        – opisuje sytuację międzynarodową w okresie rządów Bolesława Śmiałego

        – wyjaśnia przyczyny i skutki sporu króla z biskupem Stanisławem

         

        – wyjaśnia przyczyny kryzysu państwa wczesnopiastowskiego

        – ocenia dokonania Mieszka II, Kazimierza Odnowiciela i Bolesława Śmiałego

        5. Rządy Bolesława Krzywoustego

         

        · testament Krzywoustego i jego założenia

        · terminy: testament, zasada senioratu, senior i juniorzy

        · postać historyczna: Bolesław Krzywousty

        – przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: senior i juniorzy, zasada senioratu

         

        – poprawnie posługuje się terminami:

        testament, zasada senioratu, senior i juniorzy

        – wskazuje na mapie: państwo Bolesława Krzywoustego

        – opisuje postać Bolesława Krzywoustego

        – zaznacza na osi czasu datę 1138 r.

        – omawia przyczyny ogłoszenia testamentu Krzywoustego

         

        – wyjaśnia zasadę senioratu

        – wyjaśnia, jakie skutki dla państwa mogą mieć wewnętrzne spory o tron

        – ocenia szanse i zagrożenia wynikające z wprowadzenia zasady senioratu

        6. Społeczeństwo w czasach pierwszych Piastów

        · grody i ich funkcje

        · życie w grodzie i na podgrodziu

        · sposoby uprawy roli na ziemiach polskich

        · podział społeczeństwa w państwie pierwszych Piastów

        · zakres władzy panującego

        · powinności poddanych wobec władcy

        · powstanie rycerstwa w Polsce

        · terminy: metoda żarowa, gród, podgrodzie, prawo książęce, danina, posługi, osada służebna, wojowie, drużyna książęca

        – posługuje się terminami: gród, podgrodzie, danina, posługi

        – przedstawia wygląd i budowę średniowiecznego grodu

        – opisuje sposoby pozyskiwania ziemi uprawnej i jej uprawiania

        – poprawnie posługuje się terminami: gród, podgrodzie, prawo książęce, danina, posługi, osada służebna

        – charakteryzuje grupy ludności w państwie wczesnopiastowskim

        – omawia zakres władzy panującego w państwie pierwszych Piastów

        – przedstawia charakter drużyny książęcej

        – wyjaśnia powinności ludności względem władcy

        – wyjaśnia, czym się różnił wojownik drużyny od rycerza

         

        – wskazuje przykłady nazw miejscowości, które mogły w średniowieczu pełnić funkcję osad służebnych

        * Tajemnice sprzed wieków – Kto spisywał dzieje Polski?

        · źródła historyczne dotyczące początków państwa polskiego

        · obiektywizm i prawda historyczna

         

        – wymienia nazwy źródeł historycznych dotyczących dziejów państwa polskiego za panowania pierwszych Piastów

        – tłumaczy konieczność weryfikacji prawdziwości źródeł historycznych

        – przedstawia dokonania postaci: Galla Anonima i Wincentego Kadłubka

         

        – omawia teorie dotyczące pochodzenia Galla Anonima

        – wymienia przyczyny powstania kronik

         

        – określa ramy chronologiczne wydarzeń opisanych w kronikach Galla Anonima i Wincentego Kadłubka

         

        – przedstawia przykład innej średniowiecznej kroniki polskiej

         

        Rozdział VII. Polska w XIII–XV wieku

        l. Rozbicie dzielnicowe

         

        · walki wewnętrzne między książętami piastowskimi o prymat w Polsce

        · utrwalenie rozbicia dzielnicowego

        · osłabienie Polski na arenie międzynarodowej

        · sprowadzenie Krzyżaków do Polski

        · najazdy Mongołów i bitwa pod Legnicą

        · przemiany społeczne i gospodarcze w okresie rozbicia dzielnicowego

        · terminy: rozbicie dzielnicowe, dzielnica senioralna, Tatarzy, osadnictwo, kolonizacja, trójpolówka

        · postaci historyczne: Władysław Wygnaniec, Leszek Biały, Konrad Mazowiecki, Henryk Pobożny

        – przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: rozbicie dzielnicowe, dzielnica senioralna, Tatarzy

        – przy pomocy nauczyciela wyjaśnia, jakie były przyczyny wewnętrznych walk między książętami piastowskimi

        – poprawnie posługuje się terminami: rozbicie dzielnicowe, dzielnica senioralna, Tatarzy, osadnictwo, kolonizacja, trójpolówka

        – charakteryzuje państwo polskie podczas rozbicia dzielnicowego

        – wskazuje na mapie: podział państwa na różne dzielnice oraz ziemie utracone w okresie rozbicia dzielnicowego

        – omawia postaci: Władysława Wygnańca, Leszka Białego, Konrada Mazowieckiego, Henryka Pobożnego

        – zaznacza na osi czasu daty: 1226 r., 1227 r., 1241 r.

        – opisuje okoliczności sprowadzenia zakonu krzyżackiego do Polski oraz konsekwencje tego wydarzenia

        – omawia skutki rozbicia dzielnicowego

        – opisuje kolonizację na ziemiach polskich

         

        – przedstawia historię zakonu krzyżackiego

        – wyjaśnia, dlaczego książęta dzielnicowi często nadawali przywileje oraz ziemię rycerstwu i duchowieństwu

         

        – charakteryzuje sposób walki Mongołów

        – przedstawia dynastię panującą na Pomorzu Gdańskim w okresie rozbicia dzielnicowego

         

        2. Zjednoczenie Polski

         

        · koronacja i śmierć Przemysła II

        · panowanie Wacława II

        · rola arcybiskupów gnieźnieńskich i jednolitej organizacji kościelnej w zjednoczeniu dzielnic polskich

        · przejęcie władzy przez Władysława Łokietka i jego koronacja

        · rządy Władysława Łokietka

        · konflikt Łokietka z Krzyżakami i bitwa pod Płowcami

        · terminy: starosta, Szczerbiec

        · postaci historyczne: Przemysł II, arcybiskup Jakub Świnka, Wacław II, Władysław Łokietek

        – przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: starosta, Szczerbiec

         

        – poprawnie posługuje się terminami: starosta, Szczerbiec

        – wskazuje na mapie: granice państwa polskiego za panowania Władysława Łokietka, ziemie utracone na rzecz Krzyżaków

        – omawia postaci: Przemysła II, arcybiskupa Jakuba Świnki, Wacława II, Władysława Łokietka

        – zaznacza na osi czasu daty: 1295 r., 1309 r., 1320 r., 1331 r.

         

        – przedstawia próby zjednoczenia Polski przez książąt śląskich oraz Przemysła II

        – opisuje, w jakich okolicznościach Władysław Łokietek utracił Pomorze Gdańskie

        – przedstawia działania Władysława Łokietka na rzecz zjednoczenia kraju

        – opisuje przebieg konfliktu Władysława Łokietka z Krzyżakami

         

        – wyjaśnia, jaką rolę w zjednoczeniu kraju odegrał Kościół katolicki

         

        – przedstawia wyobrażenie na temat świętego Stanisława jako patrona zjednoczenia kraju

        3. Czasy Kazimierza Wielkiego

         

        · polityka dyplomacji Kazimierza Wielkiego

        · pokój z zakonem krzyżackim w Kaliszu

        · przyłączenie nowych ziem do państwa polskiego

        · reformy Kazimierza Wielkiego

        · umocnienie granic polskiego państwa

        · utworzenie Akademii Krakowskiej i skutki tej decyzji

        · zjazd monarchów w Krakowie

        · uczta u Wierzynka

        · terminy: uniwersytet, Orle Gniazda, Akademia Krakowska

        · postać historyczna: Kazimierz Wielki

        – przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: uniwersytet, Orle Gniazda, Akademia Krakowska

        – przy pomocy nauczyciela tłumaczy, co zdecydowało o przyznaniu Kazimierzowi przydomka „Wielki”

        – wyjaśnia znaczenie słów, że Kazimierz Wielki: zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną

         

        – poprawnie posługuje się terminami: uniwersytet, Orle Gniazda, Akademia Krakowska

        – wskazuje na mapie: granice monarchii Kazimierza Wielkiego i ziemie włączone do Polski przez tego władcę

        – zaznacza na osi czasu daty: 1333 r., 1343 r., 1364 r.

         

        – przedstawia i ocenia postanowienia pokoju w Kaliszu

        – charakteryzuje reformy Kazimierza Wielkiego

        – wyjaśnia, w jaki sposób Kazimierz dbał o obronność państwa

         

        – wyjaśnia, dlaczego Kazimierz Wielki za najważniejsze uznał reformy wewnętrzne państwa

        – tłumaczy, jakie znaczenie miało założenie Akademii Krakowskiej

        – wyjaśnia znaczenie uczty u Wierzynka

         

        – przedstawia cele oraz konsekwencje układu dynastycznego zawartego przez Kazimierza Wielkiego z Węgrami

        – wyjaśnia, dlaczego sól należała niegdyś do najdroższych towarów

        – przedstawia wybrany zamek wzniesiony w czasach Kazimierza Wielkiego

         

        4. Unia polsko-litewska

         

        · koniec dynastii Piastów na polskim tronie

        · rządy Andegawenów w Polsce

        · unia polsko-litewska w Krewie

        · wielka wojna z zakonem krzyżackim i bitwa pod Grunwaldem

        · I pokój w Toruniu

        · unia w Horodle

        · terminy: Andegawenowie, unia personalna, sobór, Wielkie Księstwo Litewskie, Jagiellonowie

        · postaci historyczne: Ludwik Węgierski, Jadwiga, Władysław Jagiełło, wielki książę Witold, Paweł Włodkowic, Ulrich von Jungingen

        – przy pomocy nauczyciela posługuje się terminem: unia personalna

        – przedstawia dynastię zapoczątkowaną przez Władysława Jagiełłę

        – przy pomocy nauczyciela opisuje przyczyny i przebieg wielkiej wojny z zakonem krzyżackim

        – poprawnie posługuje się terminami: Andegawenowie, unia personalna, sobór, Wielkie Księstwo Litewskie, Jagiellonowie

        – wyjaśnia przyczyny zawarcia unii polsko-litewskiej

        – opisuje przebieg bitwy pod Grunwaldem

        – wskazuje na mapie: granice Wielkiego Księstwa Litewskiego, Krewo, Horodło, Grunwald, Toruń

        – opisuje postaci: Ludwika Węgierskiego, Jadwigi, Władysława Jagiełły, wielkiego księcia Witolda, Pawła Włodkowica, Ulricha von Jungingena

        – zaznacza na osi czasu daty: 1385 r., lata 1409–1411, 1410 r., 1413 r.

        – przedstawia okoliczności objęcia tronu polskiego przez Jadwigę

        – wymienia postanowienia unii w Krewie

        – przedstawia postanowienia pokoju w Toruniu

        – wyjaśnia zasady współpracy między Polską a Litwą ustalone w zapisach unii w Horodle

        – charakteryzuje stanowisko polskiej delegacji na soborze w Konstancji

        – wyjaśnia, dlaczego Akademia Krakowska została przemianowana na Uniwersytet Jagielloński

         

        – uzasadnia twierdzenie, że poglądy Pawła Włodkowica na temat wojen religijnych są aktualne także dzisiaj

         

         

        * Tajemnice sprzed wieków – Jaką bitwę namalował Jan Matejko?

        · okoliczności powstania obrazu Bitwa pod Grunwaldem

        · Jan Matejko jako malarz dziejów Polski

        · obrazy jako źródło wiedzy historycznej

        · znaczenie Bitwy pod Grunwaldem

        – przedstawia, kim był Jan Matejko

        – wyjaśnia, w jaki sposób Jan Matejko przygotowywał się do namalowania obrazu

         

        – wyjaśnia, dlaczego podczas II wojny światowej Niemcom zależało na zniszczeniu dzieła

        – wymienia cele namalowania obrazu Bitwa pod Grunwaldem

        – omawia nieścisłości w przekazie historycznym obrazu Bitwa pod Grunwaldem

        – wyjaśnia, jakie warunki powinno spełniać dzieło sztuki, aby można je było traktować jako źródło historyczne

        – omawia inne dzieło Jana Matejki

        5. Czasy świetności dynastii Jagiellonów

         

        · wojna trzynastoletnia

        · II pokój toruński i jego postanowienia

        · terminy: Związek Pruski, wojna trzynastoletnia, Prusy Królewskie, Prusy Zakonne, wojska zaciężne, żołd

        · postać historyczna: Kazimierz Jagiellończyk

        – przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: wojska zaciężne, żołd

        – przy pomocy nauczyciela wyjaśnia, dlaczego dla Polski ważne stało się odzyskanie dostępu do morza

        – poprawnie posługuje się terminami: Związek Pruski, wojna trzynastoletnia, Prusy Królewskie, Prusy Zakonne, wojska zaciężne, żołd

        – wskazuje na mapie: Prusy Królewskie, Prusy Zakonne

        – omawia dokonania Kazimierza Jagiellończyka

        – zaznacza na osi czasu daty: 1454 r., 1466 r.

        – opisuje przebieg wojny trzynastoletniej

        – przedstawia postanowienia II pokoju toruńskiego

         

        – wyjaśnia, dlaczego doszło do zawiązania Związku Pruskiego

        – porównuje postanowienia I i II pokoju toruńskiego

        – uzasadnia twierdzenie, że odzyskanie dostępu do morza miało przełomowe znaczenie dla rozwoju polskiej gospodarki

         

        – wyjaśnia, dlaczego wojska zaciężne pod koniec średniowiecza zastąpiły w bitwach tradycyjne rycerstwo

         

        6. Monarchia stanowa w Polsce

        · monarchia patrymonialna i stanowa

        · wpływ przywilejów nadawanych przez władcę na osłabienie władzy królewskiej

        · przekształcenie się rycerstwa w szlachtę

        · przywileje szlacheckie i ich konsekwencje dla władzy królewskiej

        · ukształtowanie się sejmu walnego

        · konstytucja Nihil novi i jej znaczenie dla ustroju Rzeczypospolitej

        · terminy: monarchia patrymonialna, monarchia stanowa, przywileje, szlachta, pańszczyzna, konstytucja sejmowa, sejm walny, izba poselska, senat

        – przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: szlachta, sejm walny, izba poselska, senat

        – poprawnie posługuje się terminami:

        monarchia patrymonialna, monarchia stanowa, przywileje, szlachta, pańszczyzna, konstytucja sejmowa, sejm walny, izba poselska, senat

        – przedstawia sejm walny oraz jego skład

        – zaznacza na osi czasu daty: 1374 r., 1505 r.

         

        – wyjaśnia, w jaki sposób rycerstwo przekształciło się w szlachtę

        – wyjaśnia, w jaki sposób szlachta uzyskała wpływ na sprawowanie rządów w Polsce

        – przedstawia najważniejsze przywileje szlacheckie

        – wyjaśnia znaczenie konstytucji Nihil novi

        – przedstawia, kiedy i w jaki sposób doszło do utworzenia stanów w Polsce

        – tłumaczy różnice między monarchią patrymonialną a stanową

        – wyjaśnia, jaka jest geneza nazw obu izb sejmu walnego: izby poselskiej oraz senatu

         

        – ocenia, jakie szanse i jakie zagrożenie niosło za sobą zwiększenie wpływu szlachty na władzę